Programmatoelichting:

Dark Familiar

do 31 okt ’24 / 20:15 - 21:45 / Nieuwe Kerk

Programmatoelichting:

Sonata for Piano no. 1 ‘Re-sonances’ (2023) (Written for and dedicated to Ralph van Raat)
Robin de Raaff (i.o.v. Amare)
Sinds hun eerste samenwerking in 1997 hebben Robin de Raaff en Ralph van Raat regelmatig gesproken over het creëren van een solowerk voor piano. Na het componeren van twee pianoconcerten, uitgevoerd door Van Raat, waagde De Raaff zich uiteindelijk aan een solowerk. Vanavond beleven we de wereldpremière van dit solowerk: een driedelige sonate genaamd Re-sonances.

Deze sonate vloeit voort uit De Raaffs tweede pianoconcert, Circulus (2021-22), en onderzoekt thema's zoals tijd, ruimte en cycliciteit. Deze thema's keren ook terug in de pianosonate, die de luisteraar meeneemt op een reis door een meeslepende en kleurrijke klankwereld. De complexe schrijfwijze voor het instrument overstijgt het fysieke en verkent een metafysische wereld vol bulderend gedonder, hemelse trillers, tijdloze stiltes en dramatische muzikale ontwikkelingen.

In de eerste minuten van het stuk worden diverse motieven geïntroduceerd die in de drie delen regelmatig terugkeren, in zowel herkenbare als onherkenbare vormen. Tegen het einde van het derde deel komt vrijwel de gehele aanvang van de sonate terug als een herinnering, wat symbool staat voor het cyclische karakter van de natuur en het leven. Beluistering van de sonate is te vergelijken met het kijken naar een mysterieuze sterrenhemel waar de eeuwigheid in besloten ligt.

Re-sonances resoneert met de muzikale werelden van Alban Berg, Aleksander Skrjabin, Claude Debussy en Pierre Boulez, maar is diep geworteld in de persoonlijke en expressieve taal van Robin de Raaff.

What is beautiful is loved and what is not is unloved (2014)
Patrick van Deurzen
De drie piano stukken ‘What is Beautiful is loved, and what is not is unloved’ (2014) zijn een groet aan componisten/composities en muziekstijlen die mij bij het componeren inspireerden. Door deze inspiratie in de compositie een bewuste plek te geven, zonder exacte citaten te gebruiken, ontstaat er een verbinding naar allerlei andere werken en stijlen die leiden naar iets dat nieuw is, maar toch ook herkent kan worden.

Het eerste deel ‘Sí calpestando fiori errava hor qua, hor là…’ (‘Zo dwaalde ze over bloemen, nu hier, dan daar...) is een tekstfragment uit het madrigaal ‘Non Havea Febo ancor’ (1638) van Claudio Monteverdi. Het pianostuk is een improvisatie over dit madrigaal waarvan de expressie van lichtheid en drama uitvergroot wordt. Verder zijn er ook verwijzingen naar composities van Peter-Jan Wagemans, Wolfgang Rihm, andere werken van mijzelf en een barokke stijlfiguur: de zogenaamde seufzer.

Voor het tweede deel ‘A Toccata: What is Beautiful is Loved, what is not is unloved’, heb ik een eerder werk van mijzelf heb genomen, ‘Love Song’ (2009), om met dezelfde noten precies het tegenovergestelde te doen: het originele ‘Love Song’ is een soort ‘lazy, laid back’-achtige ballad, terwijl de ‘Toccata’ een over-de-top snelle bebop-achtige solo is. Hieraan wordt een vleugje Bartok en Skrijabin toegevoegd.

Het derde en laatste deel ‘…Lying is a delightful thing, for it leads to truth…’ , een citaat uit Dostojevski’s novelle ‘Misdaad en Straf’ (1866) is een langzame, dromerige ballad die naar het eind toe in een nachtmerrie dreigt te veranderen.

Patrick van Deurzen

Event Horizon voor twee piano's (2021/2022)
Jan Vriend
Event Horizon heb ik opgedragen aan Ralph van Raat en Maarten van Veen, het pianoduo dat het op zich nam om de wereldpremière te spelen in oktober 2023.

Nadat ik twee concertos had voltooid waarin de piano een prominente rol speelt. voelde ik de behoefte om iets voor twee piano's te componeren. Omdat de piano mijn eigen instrument is, borrelden de ideeën al gauw naar de oppervlakte. Ik ben vertrouwd met een aardig aantal pianoduetten, niet in het minst Schuberts Fantasie en de Rachmaninoffs Suites, Mozarts concert voor twee piano's en orkest, Bartóks sonate voor twee piano's en slagwerk, om nog te zwijgen over Boulez Structures of Stockhausens Mantra... maar ook arrangementen zoals Stravinskys Sacre du Printemps, Hongaarse Dansen van Brahms etc. Ik weet niet zeker wat ik van die 'kennis' of vertrouwdheid heb opgestoken, maar laten we zeggen dat het me een 'gevoel' voor het genre gaf.

Omdat de structuur van de muziek voortdurend evolueert en niet een klassiek formaat volgt leek het mij dat Event Horizon in werkelijkheid een fantasie is. De titel verwijst naar een fase in mijn leven waarin zoveel hoop en ambitie naar een zwart gat lijkt te leiden, inclusief mijn eigen bestaan.

Jan Vriend

Dark Familiar (After Brahms), voor vier pianisten achter twee piano’s (2020)
Vanessa Lann (i.o.v. het DoelenEnsemble)
De componist Johannes Brahms (1833-1897) was niet alleen dé Europese superster van zijn tijd maar ook een uitbundig levensgenieter en graag geziene gast in de bruisende high society van fin de siècle Wenen. Zijn brieven en latere composities schetsen echter een ander beeld. De oudere Brahms mocht terugkijken op een keten van mislukte relaties en liefdesverklaringen (minstens dertien volgens Brahms biografen): zijn zoektocht naar een levenspartner mocht niet baten. Zijn reeks late stukken voor solopiano – even exuberant als melancholisch – zijn volgens menigeen vaak getuige van zijn tristesse: “wiegliedjes voor mijn verdriet” aldus Brahms zelf. Juist deze duistere kant van zijn leven was de inspiratie voor het gedicht “l’Anglais mort à Florence” van Wallace Stevens. De combinatie van deze tekst en de late Brahms pianostukken bracht componist Vanessa Lann aan het idee om een substantiëel werk voor vier pianisten achter twee piano’s te schrijven. “Dark Familiar (After Brahms)” is een 35-minuten tellend fantasia die de noten van Brahms telkens citeert en becommentarieert in het kader van haar eigen compositie. Zodoende verkent ze alle denkbare mogelijkheden van de “quatre mains” vorm.

Anglais Mort à Florence
A little less returned for him each spring.
Music began to fail him. Brahms, although
His dark familiar, often walked apart.
His spirit grew uncertain of delight,
Certain of its uncertainty, in which
That dark companion left him unconsoled
For a self returning mostly memory.
Only last year he said that the naked moon
Was not the moon he used to see, to feel
(In the pale coherences of moon and mood
When he was young), naked and alien,
More leanly shining from a lankier sky.
Its ruddy pallor had grown cadaverous.
He used his reason, exercised his will,
Turning in time to Brahms as alternate
In speech. He was that music and himself.
They were particles of order, a single majesty:
But he remembered the time when he stood alone.
He stood at last by God’s help and the police;
But he remembered the time when he stood alone.
He yielded himself to that single majesty;
But he remembered the time when he stood alone,
When to be and delight to be seemed to be one,
Before the colors deepened and grew small.